Top-100 Machtigste Commissarissen 2014

Het afgelopen jaar zorgde Cremers namelijk zelf voor trouble door tussentijds en zeer publiekelijk op te stappen als commissaris bij Fugro, omdat hij de interne controle ontoereikend vond. Volgens medecommissaris Gert-Jan Kramer verschilden hij en Cremers van mening over de reactie op een klokkenluidersbrief, maar de oud-Fugro-topman sloot ook niet uit dat Cremers genoeg van hém had.

Dat zou vriend en vijand niets verbazen, want Kramer drukt als oud-topman van Fugro een flink stempel op de raad. Zelf verdween Kramer dit jaar overigens uit de Top-100, vanwege zijn terugtreden als president-commissaris bij ASMI, waar oprichter Arthur del Prado eveneens genoeg van hem bleek te hebben.

Cremers kreeg er juist alweer snel een nieuw commissariaat bij: samen met die andere voormalige machtigste commissaris – oud-AkzoNobel-topman Kees van Lede (nr. 18) – fungeert hij bij Imtech als noodbrug (overigens een mooie metafoor voor de commissarissenrol tijdens een crisis) voor de gevaarlijke stroomversnelling na de miljoenenfraude in Polen en Duitsland. In 2015 zal hij Van Lede bovendien opvolgen als president-commissaris. De vakbonden waren overigens niet zo blij met de volgens hen letterlijke verrijking van de Imtech-rvc, toen de kersverse commissarissen meteen een salarisverhoging voor zichzelf bedongen.

Ook de rest van de gevarieerde portefeuille van Cremers telt diverse commissariaten waar het afgelopen jaar problemen waren. Zo had NS het aan de stok met AnsaldoBreda over de lagesnelheidstrein Fyra, zaagde bij Schiphol klant KLM publiekelijk aan de stoelpoten van topman Jos Nijhuis en moest SBM Offshore een bedrag van 1,8 miljard euro afzinken als boete voor het niet opleveren van boorplatform Yme. Een corruptieonderzoek zal het bedrijf mogelijk nog meer boetes, omzet en winst kosten en kostte naar verluidt operationeel directeur Jean-Philippe Laurès al de kop. Hoeveel ellende kan een commissaris aan? Cremers lijkt er juist van te genieten. Hij vulde het gat in zijn portefeuille door het wegvallen van Fugro immers direct aan met Imtech en heeft daarmee nog steeds twee commissariaten meer dan is toegestaan door de Wet bestuur en toezicht.

OVERBOARDED
Hopelijk heeft Cremers met zo’n volle portefeuille voldoende tijd voor de ‘voorwas’: de voorbereiding van besluiten, want die zou een stuk grondiger moeten, aldus de nummer 2 van de lijst, Peter Elverding. De oud-topman van DSM is overigens ook zelf overboarded, waarbij vooral zijn commissariaten bij ING en BAM het afgelopen jaar veel tijd zullen hebben gekost. Bij ING moest er een opvolger voor ceo Jan Hommen worden benoemd, terwijl BAM te kampen heeft met de lastige bouwmarkt en deze zomer een winstwaarschuwing gaf na de verliezen bij buitenlandse projecten.

Misschien moeten de commissarissen voortaan vaker een internationaal werkbezoek inlassen? Oud-Unilever-topman Antony Burgmans (nr. 3) kreeg het relatief juist weer wat rustiger: vorig jaar werd hij zowel bij AkzoNobel als bij TNT Express geconfronteerd met een ceo-shutdown. Maar AkzoNobel-topman Ton Büchner ging weer aan het werk na zijn burn-out en bij TNT is topvrouw Marie-Christine Lombard inmiddels vervangen door Tex Gunning. Deze zou bij AkzoNobel met pensioen gaan, nadat hij werd gepasseerd voor de opvolging van Hans Wijers (nr. 8).

Maar van Burgmans mocht zijn voormalige Unilever-collega nog één keer pieken bij TNT. Gunning was er al commissaris en schoof moeiteloos door naar de stoel van de bestuurder. Twee vliegen in één klap dus voor Burgmans. Dat is wél weer het voordeel van veel commissariaten: het is gemakkelijk schuiven met poppetjes. Na het afspringen van de deal met UPS, mag ook Burgmans zelf nog even door als president-commissaris. Hetzelfde geldt voor Rob Routs, onder meer vicevoorzitter van de rvc van KPN, die we twee plaatsen verder op nummer 5 tegenkomen. Het telecombedrijf heeft belager Carlos Slim voorlopig immers van zich af weten te schudden. Routs speelt bij KPN overigens al in blessuretijd. Zijn termijn liep voorjaar 2013 af, maar werd door president-commissaris Jos Streppel (nr. 66) met een jaar verlengd om het tacogehalte in de raad minder hot & spicy te maken.

HÉ, JIJ OOK HIER?
Verderop in de top-10 komen we de hoogste stijger op de lijst tegen (van 37 naar 9): Henk Scheffers voegde een commissariaat bij Heineken toe aan zijn toch al indrukwekkende portefeuille en manoeuvreerde zich daarmee naar het centrum van de macht. Eigenlijk zat Scheffers al aan zijn taks. Bij zijn voordracht beloofde hij dan ook een ander commissariaat op te geven. Het werd AON Nederland, dat deed kennelijk het minste pijn. Een terugtreden als voorzitter bij Aalberts Industries had anders ook voor de hand gelegen: scheelt een punt en een nieuwe topman (Jan himself treedt volgend jaar terug) gaat vaak ook gepaard met een nieuwe president-commissaris. Scheffers is als nieuwkomer in de top-10 (zijn hoogste positie sinds 2007) overigens well connected. Zo heeft hij een direct lijntje met runner-up Elverding: ze zijn beiden commissaris bij BAM en FrieslandCampina. Ook Scheffers’ functie als oud-cfo van SHV schept een band: Elverding is er commissaris, net als Burgmans en Annemiek Fentener van Vlissingen (voorzitter, nr. 7). Daarnaast is Scheffers ook nog eens commissaris bij familie-investeringsvehikel Flint. Hij komt Fentener van Vlissingen ook weer tegen op de commissarissenvergaderingen van Heineken, net als Wijers, die het voorzitterschap overnam van Van Lede, ook al zijn voorganger bij AkzoNobel.

VLUCHTEN KAN NOG WÉL
Het geeft aan hoe dicht verknoopt het netwerk aan de top van het Nederlands bedrijfsleven is. Het maximum van vijf toezichtfuncties bij grote rechtspersonen lijkt daar voorlopig nog geen einde aan te maken. De commissarissen in de top-10 hebben bijna allemaal nog steeds te veel punten, net als in de rest van de lijst. Het maximum gaat echter pas knellen bij (her)benoeming. We zullen dus nog even moeten wachten op een shake-out, die bovendien vooral zal plaatshebben in de semipublieke sector en bij grote familiebedrijven.

Die laatsten kiezen soms voor de vluchtroute naar een raad van advies om toch betrokken buitenstaanders te kunnen blijven aantrekken: zo’n adviseurschap telt immers niet mee voor het maximum. Hetzelfde geldt voor buitenlandse commissariaten. Wijers kon dan ook zonder bezwaar non-executive worden van farmagigant GlaxoSmithKline. Een andere oplossing is spaarzaam omspringen met voorzitterschappen, die tellen immers dubbel. Zo wisselde oud-Aegon-topman Kees Storm (nr. 4) het voorzitterschap bij Pon in voor een vicevoorzitterschap, waardoor hij netjes op vijf uitkomt.

Het vicevoorzitterschap lijkt dan ook te winnen aan populariteit: als downgrade om punten te sparen, of juist als upgrade van een gewoon commissariaat zonder daarvoor te ‘betalen’ met extra punten. Bovendien fungeert de vicevoorzitter tegenwoordig steeds vaker als lead director tegenover het blok ceo/chairman, wat de positie aantrekkelijker maakt. Zo ‘promoveerden’ Fentener van Vlissingen en Wim van den Goorbergh (nr. 14) van gewoon lid tot vicevoorzitter van de rvc van respectievelijk DNB en Mediq.

Toch zijn er ook nog steeds commissarissen die bij hun bestaande toezichtposities op het állerhoogste treetje stappen. Soms omdat het niet anders kan, zoals Peter Wakkie (nr. 16) die zijn vicevoorzitterschap bij Wolters Kluwer omruilde voor de functie van president-commissaris na het overlijden van Adri Baan, en ‘Turbo-Tom’ de Swaan (nr. 42) die hetzelfde deed bij de Zwitserse verzekeraar Zurich om chairman Josef Ackermann op te volgen, waarbij hij zijn commissariaat bij Ahold offerde. Ackermann trad per direct af, nadat cfo Pierre Wauthier zelfmoord pleegde en Ackermann in zijn afscheidsbrief verwijten maakte over de extreme druk die deze zou hebben uitgeoefend.

BAANTJER IN DE BOARDROOM
Onderzoek zou dat overigens weerspreken. Boardrooms lijken soms net op een aflevering van Baantjer. Je zou bijna vergeten dat er ook nog geplande wisselingen van voorman plaatsvinden, zoals Wijers bij Heineken, Carel van den Driest (nr. 23) bij NS en Wout Dekker (nr. 27) bij de Rabobank. Maar bij die laatste bank was het weer de ceo die per direct opstapte. Dus daalde commissaris Marinus Minderhoud (nr. 25) juist weer een treetje áf, om Piet Moerland ad interim op te volgen na het bekend worden van de megaboete wegens de Libor-affaire.

Bestuurders mogen maar twee commissariaten naast hun hoofdfunctie hebben (waar Minderhoud overigens aan voldoet). Zijn positie als chairman van Vodafone International (en Europa) valt echter buiten het maximum. Terwijl Minderhoud juist ook daar goed bij de les zal moeten blijven, want de Britse telecomaanbieder ziet de Europese omzet dalen door een prijzenslag als gevolg van hevige concurrentie en gaat de komende jaren 270 miljoen euro extra investeren. Een flink beltegoed, maar hé, alles is relatief: vergeleken met de bijna drie keer zo hoge Raboboete is die 270 miljoen supervoordelig!

TWEE VROUWEN ERBIJ, DRIE ERAF
De raad van commissarissen van de Rabobank telt overigens ook twee vrouwen: Louise Fresco (nr. 32) en Irene Asscher-Vonk (nr. 54). Op een raad van tien personen, is dat een score van twintig procent. Nog ruim onder het Nederlandse streefcijfer van dertig procent vrouwen voor rvb’s en rvc’s. In totaal telt de Top-100 veertien vrouwen, één minder dan vorig jaar. Er kwamen namelijk twee vrouwen bij – Carin Gorter (nr. 61) met een nieuw commissariaat bij ING en Jeanine Helthuis (nr. 95) met toezichtfuncties bij Van Lanschot en ProRail – maar er vielen ook weer drie vrouwen af.

Zo trad Karla Peijs terug als commissaris van Aegon, verliet Marjan Oudeman het executive committee van AkzoNobel voor het bestuursvoorzitterschap van Universiteit Utrecht en liep haar zittingstermijn als NS-commissaris af, en stopte Herna Verhagen als commissaris bij SNS Reaal. Voor Verhagen komt een andere vrouw terug, namelijk de in het bankvak gepokt en gemazelde Monika Milz, die haar sporen bij ABN Amro en de Rabobank verdiende, maar zich (nog) niet kwalificeert voor de Top-100.

Gelukkig zijn drie van de vijf grootste stijgers vrouw: zo steeg Tineke Bahlmann naar de 41ste plaats door de groei van het eigen vermogen bij ING en kan veterana Marike van Lier Lels (nr. 22) zich vol energie op haar nieuwe commissariaat bij Eneco storten. Een mooie vervanging voor als straks haar commissariaat bij KPN afloopt, dat net als bij Routs een jaar werd verlengd.

De derde vrouwelijke stijger is de Britse Mary Harris (nr. 45): ze voegde een commissariaat bij het Amsterdamse kledingmerk Scotch & Soda toe aan toezichtposities bij Unibail-Rodamco en TNT Express. Daarmee is ze de enige buitenlandse dame op de lijst. Vissen bedrijven daarmee vaker in de Nederlandse vijver voor hun vrouwelijke toezichthouders? Die conclusie is te voortvarend: commissarissen komen pas in aanmerking voor de Top-100 Machtigste Commissarissen als ze twee toezichtfuncties vervullen en die kans is voor buitenlandse vrouwen niet zo groot. Uit de Female Board Index 2013 blijkt dat 44 procent van de tachtig vrouwelijke commissarissen bij beursgenoteerde ondernemingen uit het buitenland komt. Voor het totaal van de 445 commissarissen van beursfondsen (voor het merendeel dus man) is dat fors lager: slechts dertig procent. Overigens is het aantal buitenlanders in het Nederlandse toezicht al een paar jaar dalende. Voor de Top-100 Machtigste Commissarissen ligt dat aantal stabiel op zeven: er stroomden geen commissarissen met een vreemde tongval in of uit.

WILT U WEGGAAN?
Onder de vijf grootste dalers bevindt zich geen enkele buitenlander of vrouw. Dat ‘voorrecht’ is voorbehouden aan Nederlandse mannen. De grootste daler is oud-Arcadis-topman Harrie Noy (nr. 100), die zijn commissariaat bij Gasunie moest opgeven. Ook Eric van Amerongen zakte flink (van nr. 27 naar nr. 50), nadat hij voortijdig vertrok bij het door fraude getroffen Imtech, net als zijn medetoezichthouder Harry van Tooren (niet op de lijst). De commissarissen waren ‘te veel gefocust op goed nieuws’. Dat betekende uiteindelijk ook slecht nieuws voor Imtech-president-commissaris Rudy van der Meer, die zichzelf aanvankelijk gewoon herkiesbaar wilde stellen voor een nieuwe termijn, maar daar na druk vanaf zag. Hij verdween dan ook uit de Top-100. Hetzelfde geldt voor Sjoerd van Keulen (vorig jaar nog op nr. 12), die ‘zakte’ voor de geschiktheidstoets van DNB en daarna terugtrad als commissaris van ING. Eerder had Van Keulen zijn commissariaten bij Mediq (voorzitter) en APG al opgegeven. Hij is nog wel commissaris bij bouwbedrijf Heijmans (en wat kleinere organisaties), maar zijn eigen carrière als toezichthouder lijkt beyond repair.

MEER DUW- EN TREKWERK GRAAG
Tja, noisy withdrawals – het al of niet gedwongen opstappen van commissarissen – vormen natuurlijk óók een manier om de doorstroom op gang te brengen, want van spontane doorbloeding is nog steeds geen sprake. Zo telt de Top-100 slechts vijftien nieuwe commissarissen (en stromen er dus ook slechts vijftien uit). Vorig jaar waren dat er nog twintig. Sommigen van hen figureerden bovendien al eerder op deze lijst, ze jojoën door veranderingen in het eigen vermogen van de organisaties waarop ze toezicht houden.

Opvallend is bovendien dat de vernieuwing zich alleen manifesteert in de tweede helft van de lijst: de eerste nieuwe commissaris (oud-Shell Nederland-topman Rein Willems) komen we pas tegen op nummer 52. Een andere indicatie voor stilstaand water is de gemiddelde leeftijd van de commissarissen in de Top-100. Die is licht gestegen ten opzichte van vorig jaar: van 61,8 naar 62,5 jaar. In de top-50 ligt die leeftijd zelfs nog zo’n twee jaar hoger. Ook het aantal nog actieve commissarissen is nagenoeg hetzelfde als vorig jaar: zeventien. Op dat lijstje staan onder anderen ook nog Peter Hartman (nr. 78) en Hans Smits (nr. 96). Hartman steeg onlangs op van zijn functie als ceo bij KLM naar die van executive bij mère Air France-KLM, Hans Smits is per 1 januari 2014 ceo-af bij Havenbedrijf Rotterdam.

Beiden begonnen terstond met het verzamelen van commissariaten: Hartman bij Fokker en Ten Cate en Smits bij Gasunie, waar hij voorzitter wordt. Ten opzichte van vorig jaar is er vanuit het oogpunt van doorstroom en diversiteit dan ook nog niet veel veranderd: de lijst wordt gedomineerd door oudere, vaak niet langer actieve commissarissen en telt zelfs een vrouw minder. De woorden uit de songtekst van Coldplay’s Trouble dringen zich op: ‘A spider web, and it’s me in the middle...’ Maar waar Chris Martin zingt over een web dat anderen om hem heen hebben gesponnen, weven old boys & girls dat netwerk nog steeds zelf. Natuurlijk is één jaar te kort om een doorbraak te forceren, maar iets meer duw- en trekwerk in portefeuille-omvang, zittingstermijn en de dynamiek binnen de boardroom zouden sneller leiden tot scherper toezicht.